Nhà nước ra đời là sản phẩm của sự phát triển xã hội. Khi xã hội phát triển đến một trình độ nhất định, nhà nước xuất hiện như một công cụ để quản lý xã hội. Vì thế, việc nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật là điều tất yếu.
Nhà nước ra đời là do nhu cầu quản lý xã hội
Trước khi có nhà nước, xã hội loài người tồn tại ở trạng thái lục lâm. Mọi người sống thành từng bộ lạc nhỏ, không có sự quản lý tập trung. Điều này dẫn đến tình trạng hỗn loạn, xung đột liên miên giữa các bộ lạc.
Khi lực lượng sản xuất phát triển, dân số gia tăng, xã hội ngày càng phức tạp. Các quy tắc và phong tục tự phát không đủ khả năng điều tiết xã hội. Do đó, cần có một cơ chế quản lý tập trung, với đầy đủ quyền lực để ban hành và thực thi các quy định, duy trì trật tự xã hội. Đó chính là nguồn gốc ra đời của nhà nước.
Như vậy, nhà nước ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu khách quan về một cơ chế quản lý xã hội tập trung, thống nhất. Đây chính là lý do sâu xa nhất để giải thích tại sao nhà nước phải quản lý xã hội.
Pháp luật là công cụ điều tiết quan trọng của nhà nước
Để thực thi chức năng quản lý xã hội, nhà nước sử dụng nhiều công cụ khác nhau, trong đó pháp luật là một trong những công cụ then chốt.
So với các công cụ điều tiết khác như tôn giáo đạo đức, phong tục tập quán, giáo dục…, pháp luật có ưu thế vượt trội về tính khách quan, chặt chẽ, bắt buộc và có tổ chức.
Pháp luật quy định cụ thể các quyền và nghĩa vụ của các chủ thể. Nó xác lập những chuẩn mực ứng xử bắt buộc phải tuân theo. Các chủ thể vi phạm sẽ bị xử lý nghiêm minh, thậm chí bị trừng phạt hình sự.
Nhờ cơ chế xử lý vi phạm nghiêm minh đó, pháp luật trở thành lá chắn vững chắc bảo vệ lợi ích và trật tự xã hội, ngăn chặn các hành vi tiêu cực, bất hợp pháp.
Do đó, quản lý xã hội bằng pháp luật là cần thiết, là sự lựa chọn hợp lý của nhà nước trong việc sử dụng công cụ phù hợp để kiểm soát xã hội.
Xã hội ngày càng phát triển đòi hỏi phải quản lý bằng pháp luật
Xét về bản chất, pháp luật chính là “trật tự xã hội được nhà nước vận dụng”. Nó là phương tiện để nhà nước thể chế hóa, cụ thể hóa ý chí, lợi ích của giai cấp thống trị thành những quy tắc mang tính bắt buộc chung.
Khi xã hội phát triển, quan hệ xã hội ngày càng phức tạp, đòi hỏi phải có những quy định pháp luật chi tiết, cụ thể để điều chỉnh. Ngoài các quan hệ kinh tế, chính trị, pháp luật còn điều chỉnh đến các lĩnh vực văn hóa, xã hội, khoa học kỹ thuật…
Chẳng hạn, sự bùng nổ của công nghệ thông tin đòi hỏi phải có luật điều chỉnh về giao dịch điện tử, bảo vệ dữ liệu cá nhân, an toàn thông tin… Sự biến đổi khí hậu toàn cầu buộc các quốc gia phải thông qua luật về bảo vệ môi trường.
Như vậy, xu thế tất yếu của quá trình phát triển xã hội là phạm vi điều chỉnh của pháp luật ngày càng được mở rộng. Việc điều tiết xã hội bằng pháp luật là xu thế khách quan. Đây là đòi hỏi tất yếu để duy trì trật tự xã hội, bảo đảm sự phát triển lành mạnh, bền vững.
Kết luận
Như vậy, việc nhà nước sử dụng pháp luật để quản lý xã hội là có cơ sở lý luận và thực tiễn vững chắc. Nhu cầu quản lý xã hội ngày càng tăng và pháp luật chính là công cụ điều tiết xã hội hiệu quả nhất mà nhà nước có thể sử dụng.
Xu thế phát triển của xã hội hiện đại đòi hỏi phải có sự can thiệp điều tiết của nhà nước thông qua hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện, đồng bộ. Đây là xu thế tất yếu không thể đảo ngược. Do đó, việc nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật là điều hiển nhiên, phù hợp với quy luật vận động và phát triển của xã hội.
