Sự sụp đổ của Liên Xô vào cuối những năm 1980 đầu những năm 1990 đã kết thúc thời kỳ Chiến tranh Lạnh kéo dài hơn 40 năm giữa khối Xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Liên Xô và khối Tư bản dưới sự dẫn dắt của Mỹ. Đây là một bước ngoặt lớn trong lịch sử thế giới, đánh dấu sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản ở Liên Xô và các nước Đông Âu, mở đường cho sự tan rã của khối Đông Âu và kết thúc cuộc Chiến tranh Lạnh.
Vậy vì sao một siêu cường hạt nhân như Liên Xô lại sụp đổ nhanh chóng đến vậy? Có nhiều nguyên nhân dẫn tới sự kiện này:
Nguyên nhân kinh tế
Khủng hoảng kinh tế kéo dài
Kinh tế Liên Xô trì trệ, lạc hậu so với các nước tư bản. Hệ thống kinh tế kế hoạch hóa tập trung quan liêu cứng nhắc, thiếu động lực phát triển. Từ những năm 1970, tăng trưởng kinh tế Liên Xô bắt đầu chậm lại. Đến thập niên 1980, Liên Xô rơi vào khủng hoảng kinh tế trầm trọng.
Giá dầu giảm mạnh
Là nước xuất khẩu dầu lớn, Liên Xô bị ảnh hưởng nặng nề bởi sự sụt giảm giá dầu thế giới trong thập niên 1980. Điều này khiến thu nhập từ xuất khẩu dầu giảm đột ngột, tác động xấu tới nền kinh tế.
Nguyên nhân chính trị
Cuộc cải cách thất bại của Gorbachev
Nhằm cứu vãn tình thế, Tổng Bí thư Gorbachev đưa ra chính sách “cải cách và mở cửa” gồm Perestroika (cải cách kinh tế) và Glasnost (mở cửa chính trị). Tuy nhiên, cải cách thất bại, không vực dậy được nền kinh tế, mà còn làm suy yếu hệ thống chính trị Xô Viết. Các nước thuộc khối Đông Âu cũng lợi dụng thời cơ này đòi độc lập.
Xung đột sắc tộc bùng phát
Glasnost mở đường cho các vấn đề dân tộc bị dồn nén bùng phát. Các cuộc xung đột sắc tộc, tôn giáo nổ ra giữa các nước Cộng hòa thuộc Liên bang Xô viết. Điều này làm suy yếu sự đoàn kết, thúc đẩy quá trình tan rã của Liên Xô.
Nguyên nhân quân sự
Chiến tranh Lạnh khiến Liên Xô phải chi ngân sách khổng lồ cho quân sự để cạnh tranh với Mỹ. Đỉnh điểm là cuộc Chạy đua vũ trang ngăn chặn hệ thống phòng thủ tên lửa chiến lược (SDI) của Mỹ vào những năm 1980. Điều này vắt kiệt nguồn lực của Liên Xô, góp phần đẩy nhanh sự sụp đổ.
Kết luận
Như vậy, sự sụp đổ của siêu cường Xô Viết có nhiều nguyên nhân từ kinh tế, chính trị, xã hội, quân sự. Trong đó, yếu tố kinh tế và thất bại trong cải cách là trực tiếp dẫn đến khủng hoảng. Cùng lúc các vấn đề dân tộc và gánh nặng quân sự làm xói mòn nền tảng đoàn kết giữa các nước Cộng hòa, thúc đẩy quá trình tan rã của đế chế Xô Viết. Đó là bài học lớn về sự nguy hiểm của việc duy trì một hệ thống kinh tế – xã hội – chính trị độc đoán, cứng nhắc.
